Gleba pod sad – czy występują różnice w zakresie przygotowania gleby w różnych systemach produkcji?

Zalecenia ogólne

Przed założeniem sadu należy wykonać badania gleby na zawartość podstawowych składników mineralnych i wykonać nawożenie zgodnie z potrzebą. Ważne jest też sprawdzenie obecności pędraków niszczących korzenie drzewek. Jeśli są obecne, należy je zniszczyć przed założeniem sadu dostępnymi metodami mechanicznymi i biologicznymi. Sadów nie należy zakładać w rejonach chłodnych, w których drzewa owocowe przemarzają albo nie owocują z powodu przemarzania pąków kwiatowych w zimie lub na przedwiośniu. Nie są odpowiednie też zastoiska mrozowe ani teren pofałdowany z dużą różnicą temperatur w zależności od wzniesienia i zagłębienia. Takie rejony występują w Polsce północno-wschodniej, a także niektórych rejonach podgórskich. Pod sady nie nadają się gleby ciężkie, zlewne, o wysokim poziomie wód gruntowych i nieuregulowanych stosunkach wodnych.

Sad ekologiczny
W systemie produkcji owoców ekologicznych należy znacznie szczegółowiej przeanalizować wszystkie te czynniki niż w systemie produkcji konwencjonalnej. Przed założeniem sadu ekologicznego należy wykonać rozszerzone badania gleby, których celem jest pozyskanie wiedzy o zawartości podstawowych składników mineralnych oraz metali ciężkich, które są szkodliwe dla zdrowia człowieka, takich jak: miedź, ołów, kadm, arsen, rtęć czy glin. Po stwierdzeniu, że w glebie zawartość tych pierwiastków jest wyższa niż ustalone normy, nie powinna być ona przeznaczana pod ekologiczne uprawy sadownicze. Metale ciężkie są wiązane przez rośliny sadownicze i zanieczyszczają owoce. Jeżeli sad ekologiczny planuje się założyć na terenie, na którym dotychczas prowadzono konwencjonalne uprawy rolne lub ogrodnicze intensywnie chronione, należy sprawdzić, czy w glebie nie ma pozostałości chemicznych środków ochrony roślin. Wybranie stanowiska, na którym gleba jest zanieczyszczona nie uchroni owoców od szkodliwych pozostałości.

Badaniami należy objąć jak największą liczbę substancji aktywnych, występujących w herbicydach, fungicydach i insektycydach. Jeśli teren jest przydatny pod sad, a gleba wolna od metali ciężkich i szkodliwych pozostałości pestycydów, wówczas przystępujemy do jej solidnego użyźnienia. Wyniki analizy gleby wykonane przed założeniem sadu powinny być przekazane do jednostki certyfikującej w rolnictwie ekologicznym, sprawującej nadzór nad procesem zakładania sadu ekologicznego. W sadzie ekologicznym nie jest łatwe szybkie uzupełnienie niedoboru składników odżywczych w roślinach, zwłaszcza podstawowego pierwiastka budulcowego, jakim jest azot, gdyż nie można użyć do tego celu nawozów pochodzących z syntezy chemicznej. Dlatego też, bogate nawożenie organiczne gwarantujące duży zapas próchnicy w glebie, pozwoli w przyszłym sadzie uniknąć wystąpienia ‘głodu azotowego’.

Nawożenie organiczne
Przed posadzeniem drzew, należy glebę zaopatrzyć w jak największe ilości materii organicznej. Wprowadzanie substancji organicznej do gleby najlepiej rozpocząć na 2–3 lata przed założeniem sadu, wykorzystując do tego celu: obornik, kompost, nawozy zielone na całej powierzchni, dodatkowo ściółki organiczne – w samych rzędach przyszłych drzew. Obecność próchnicy ma korzystny wpływ na właściwości sorpcyjne gleby, kumulowanie przez nią składników pokarmowych, wody, a także na utrzymywanie stabilnego odczynu gleby (pH), a zatem także na ilość i jakość owoców. Dostarczenie przed założeniem sadu dużej ilości masy organicznej do gleby ma w uprawach ekologicznych znaczenie kluczowe. Jeśli sadownik ma możliwość nawiezienia pól obornikiem lub kompostem, to warto przed założeniem sadu zastosować jego pełną dawkę w ilości około 40 ton obornika lub 30 ton kompostu na hektar. Podstawą ustalenia poziomu nawożenia organicznego jest nieprzekroczenie dawki 170 kg czystego azotu w czasie jednego roku.

Nawozy zielone i rośliny fitosanitarne
Przy braku obornika lub kompostu można przez dwa kolejne lata wysiewać mieszanki roślinne na przyoranie. Przykładem jednej z nich może być owies wysiany z roślinami bobowatymi, takimi jak wyka jara i peluszka. Na glebach słabszych doskonale sprawdza się łubin wysiany samodzielnie w dawce 200 kg nasion na 1 ha. Rośliny te pełnią rolę nawozu zielonego. W tym celu powinny być ścięte, rozdrobnione i przyorane tuż przed zakwitnięciem. Zabiegi te można wykonać nawet 2–3 razy w ciągu sezonu wegetacyjnego. Oprócz roślin uprawianych i przyorywanych w celu wzbogacenia gleby w próchnicę oraz w azot przed założeniem ekologicznego sadu warto wysiewać jako przedplon tzw. rośliny fitosanitarne, do których należą: gorczyca, gryka biała czy facelia. Są one szczególnie polecane na glebach mocno eksploatowanych rolniczo. Oprócz swoich właściwości fitosanitarnych, rośliny te również dostarczają do gleby dużych ilości substancji organicznej.

Zwalczanie perzu
Przed rozpoczęciem wzbogacania gleby w substancję organiczną należy pozbyć się uporczywych chwastów trwałych, zwłaszcza perzu. Nie należy stosować do tego celu herbicydów, mimo, że na etapie przygotowywania pola pod sad ekologiczny ich stosowanie jest jeszcze dozwolone. Perz należy niszczyć w środku lata, kiedy ma najmniejsze siły witalne, a upalna pogoda sprzyja jego zniszczeniu, poprzez szybkie zasychanie wydobytych na powierzchnię rozłogów. Perz po wydobyciu i wysuszeniu należy dość dokładnie zebrać. Po zbiorze przedplonu latem dobrze jest wykonać podorywkę, dzięki której rozłogi perzu wydobywane są bliżej powierzchni gleby. Po kilku dniach słonecznej pogody przy pomocy kultywatora należy wyciągnąć rozłogi perzu na powierzchnię pola. Zabieg ten należy wykonać dwukrotnie, na krzyż. Wyciągnięte i podeschnięte na słońcu rozłogi można zebrać grabiarką, wywieźć z pola lub spalić. Postępując w ten sposób przez 2 lub 3 sezony, można całkowicie pozbyć się uporczywego chwastu.

Uprawa gleby w ekologicznym systemie produkcji owoców jest optymalnym rozwiązaniem dla każdego systemu pod względem bezpieczeństwa dla ludzi i środowiska. Konwencjonalny system uprawy gleby i produkcji owoców jest mniej bezpieczny dla konsumenta i otoczenia ze względu na doglebowe stosowanie syntetycznych nawozów mineralnych i ochronę sadów chemicznymi środkami ochrony roślin, szczególnie w przypadku nadmiernego stosowania nawozów i nieprzestrzegania najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w owocach. Technologię zero pozostałości należy stosować w każdym z systemów produkcji owoców, a szczególnie w ekologicznej metodzie produkcji.