Bioróżnorodność to przyszłość Unii Europejskiej

Webinar „Prawdawne zboża, rośliny lecznicze i aromatyczne w Polsce” odbył się 20.08.2020 r. W trakcie spotkania przedstawiono zarówno charakterystykę niszowych odmian jak i przybliżono działalność EIT Food. EIT Food jest częścią sieci Europejskich Centrów Innowacji, która pokrywa również inne obszary takiej jak cyfryzacja, klimat, zdrowie czy surowce. Inicjatywa ta może być znana w Polsce z działań takich jak Test Farms – program łączenia rolników ze startupami, czy EIT RIS Fellowships Project – programu praktyk między innymi dla studentów kierunków rolniczych i przyrodniczych. W ramach tych programów można otrzymać wsparcie w wysokości nawet do 3000€. Partnerami spotkania i projektu EIT Food GROW są Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN oraz koncern spożywczy Maspex.
Celem projektu EIT Food GROW jest zaindukowanie nowych innowacji na obszarach wiejskich po to, aby zwiększyć zatrudnienie i bioróżnorodność uprawianych roślin w mniej zurbanizowanych regionach. W praktyce oznacza to kilka bardzo interesujących działań, takich jak szkoła letnia, warsztaty online, czy konkurs na najlepsze rozwiązania w zakresie odmian tradycyjnych, w którym można wygrać nawet 10 tysięcy Euro. Więcej informacji: https://www.eitfoodgrow.eu/pl/

W Polsce rośnie popyt na bioróżnorodność

Bioróżnorodność to nie tylko działania instytucjonalne, ale również szybko rosnący rynek przykuwający uwagę wielu producentów i przetwórców. Dlatego też prezentacje podczas spotkania obejmowały kilka obszarów, takich jak perspektywy rynkowe, rośliny lecznicze i aromatyczne, uprawa i przetwórstwo odmian tradycyjnych czy nowe technologie w zakresie rolnictwa precyzyjnego.

Perspektywy rynkowe są bardzo obiecujące. Informacje na ten temat przedstawiła Dorota Hubka-Wójcik z Fundacji Małopolskiego Centrum Transferu Technologii. Rozpoczęcie niszowych upraw może być w szczególności opłacalne dla tych, którzy rozpoczną ją najwcześniej. Jedną z głównych cech wyróżniających odmiany tradycyjne jest zdolność adaptacji do zmian klimatycznych oraz do założeń Europejskiego Zielonego Ładu – mniejszej ilości wykorzystywanego nawozu i środków ochrony roślin oraz zwiększonej powierzchni upraw ekologicznych. Otrzymanie zwiększonego zysku z hektara powierzchni często wiąże się z działaniem związanym z przetwórstwem, dlatego też odmiany tradycyjne mogą być szczególnie ciekawe dla mniejszych gospodarstw. Uprawa w ekologicznym systemie produkcji to bardzo często niezbędny wymóg dla odmian niszowych i tradycyjnych, nie tylko ze względu na dopasowanie tych odmian do tego typu produkcji, ale również ze względu na preferencje odbiorców. Na temat rolnictwa ekologicznego i rynku nowych produktów przytoczono następujące dane:

• W 2018 r. w Polsce było 19 207 gospodarstw ekologicznych o powierzchni 484 676 ha.

• Liczby podmiotów przygotowujących produkty ekologiczne w 2018 r wyniosła 910.

• Na rynku polskim 45% konsumentów pieczywa uważa, że warto zapłacić więcej za produkty organiczne.

• Rynek żywności BIO w Polsce wart był 1,1 mld zł w 2018 r.

• Certyfikowana żywność BIO jest jeszcze małym segmentem, odpowiadającym za 0,4% rynku spożywczego

• W Europie uprawianych jest blisko 130 gatunków roślin leczniczych na areale ok. 70 tyś. ha

• Polska jest jednym z głównych producentów tych roślin, z powierzchnią upraw zbliżoną do 14 tyś. ha

Tematykę rynku roślin leczniczych przybliżył Maciej Wierzbicki, podkreślając ogromne znaczenie certyfikacji i standardów w tego typu produkcji. Ze względu na przeznaczenie medyczne, produkcja tych roślin objęta jest przez szereg dodatkowych obostrzeń. Warto zapoznać się z takimi aspektami jak Dobra Praktyka Upraw i Zbioru, Ustawa Prawo Farmaceutyczne czy Dobra Praktyka Wytwarzania.

Podsumowanie prezentacji wyraźnie wskazało, pięć głównych rekomendacji, dla rolników zainteresowanych niszowymi roślinami:

1. Rozpocząć działalność jak najwcześniej.

2. Podjąć współpracę z innymi rolnikami.

3. Podejmować wspólne inicjatywy sprzedażowe.

4. Być jak najbliżej swoich Klientów.

5. Wspólnie rozwijać innowacje w rolnictwie i przetwórstwie.

Istnieje ogrom roślin i surowców leczniczych do wykorzystania

Temat roślin leczniczych był kontynuowany przez Prof. Barbarę Wąsowską z Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN. Prezentacja była skupiona głównie na aspektach naukowych i merytorycznych – omówiono ponad 40 roślin przeznaczonych na potrzeby branży farmaceutycznej i weterynaryjnej. Rośliny te można pozyskiwać na potrzeby różnych rodzajów związków biologicznie aktywnych i różnych elementów roślin. Do najpopularniejszych związków biologicznie aktywnych należą:

• Glikozydy – mające duże znaczenie dla medycyny układu krążenia

• Flawonidy – pełniące funkcje medyczne, barwiące czy przeciwutleniające

• Garbniki – wykorzystywane na potrzeby branży kosmetycznej

• Śluzy – mieszaniny związków polisachardywych o działaniu powlekającym i osłaniającym. Są wykorzystywane w branży medycznej i kosmetycznej.

• Olejki eteryczne – ogromny szereg zastosowań w przemyśle farmaceutycznym, kosmetycznym, perfumeryjnym czy spożywczym. Przykładem roślin uprawianym na potrzeby tej grupy związków jest mięta lub kminek.

Bardzo ważnym dokumentem jest Farmakopea Polska, kojarzona głównie z farmacją. Jest to kodeks apteczny – urzędowy spis leków dopuszczonych w danym kraju lub na danym terenie do obrotu, oraz obwarowany tymi samymi zastrzeżeniami spis surowców służących do ręcznego sporządzania niektórych z tych leków w aptece. W dokumencie tym surowce roślinne występują tak samo jak powszechnie stosowane leki. Kodeks zawiera szczegółowe wytyczne co do jakości czy części roślin, które mogą zostać wykorzystane na potrzeby medyczne.

Najczęściej klasyfikacja surowca roślinnego odbywa się na podstawie cech:

• morfologii surowca (liść, kwiat, koszyczek, kwiatostan, korzeń, kłącze, nasiona, owoc, ziele, kora)

• składu chemicznego (glikozydy, olejki eteryczne, flawonoidy, antocyjany, śluzy, garbniki)

• właściwości farmakologicznych (przeciwzapalne, osłaniające, antyseptyczne, spazmolityczne)

• zastosowania (schorzenia układu oddechowego, pokarmowego, schorzenia skóry)

Tradycyjne odmiany zbóż różnią się pod wieloma względami od odmian nowoczesnych

Wciąż bardzo mało jest opracowań dokładnie pokazujących plonowanie i charakterystykę ziaren zbóż z odmian tradycyjnych. Ekspertem w tym zakresie jest dr inż. Aneta Bobryk-Mamcarz z firmy Lubella, która przedstawiła prezentację pod tytułem „Uprawa i jakość pradawnych gatunków pszenicy na tle genotypów współczesnych.” Na początek pokazano garść danych statystycznych – odmiany tradycyjne odpowiadają za mniej niż 1% powierzchni upraw pszenicy na świecie, podczas gdy pszenica odpowiada za 30% powierzchni światowych upraw ogółem.

Rośliny te mają bardzo długą historię –płaskurkę i samopszę uprawiano już ponad 11 tysięcy lat temu. Orkisz szczyt swojej popularności osiągnął w średniowieczu, podczas gdy Pszenica Khorosan (nazywana powszechnie Kamutem) największą popularność osiągnęła w USA w drugiej połowie XX w.

W latach 2015-2017 r. na terenie Lubelszczyzny zbadano plonowanie i cechy zebranego ziarna czterech typów odmian pszenicy:

• Pszenica durum: Triticum durum Schübl. - odmiana 'Floradur'

• Pszenica zwyczajna:T. aestivum L. ssp. vulgare – odmiana 'Toridon'

• Orkisz: T. aestivum L. ssp. spelta – odmiana 'Wirtas'

• Płaskurka: T. dicoccum Desf. – odmiana 'Bondka'

Odmiany pszenicy różniły się głównie w zakresie plonu i cech jakościowych ważnych dla przetwórstwa. W porównaniu do pszenicy zwyczajnej plon pszenicy durum był niższy o 18%, plon pszenicy orkisz był niższy o 42% a plon pszenicy płaskurki o 56%. Odmiany te cechują się jednak wyższą zawartością składników mineralnych, makro i mikroelementów. To samo ma miejsce w przypadku zawartości białka – Płaskurka posiadała średnio aż 19,2% białka. Jednocześnie rozpływalność glutenu pochodzącego z odmian tradycyjnych oraz aktywność amylolityczna są na tyle duże, że ciężko jest oprzeć receptury produktów takich jak makarony czy pieczywo tylko i wyłącznie na odmianach tradycyjnych. Podczas spotkania poruszono też temat dodatkowej dotacji do hektara odmian tradycyjnych, która może wynieść nawet do 1000 PLN.

Zalety odmian tradycyjnych opierają się przede wszystkim na perspektywie konsumenckiej. Produkty z tych odmian są smaczniejsze, powodują mniej alergii czy są lepiej strawne. Z perspektywy rolniczej odmiany tradycyjne mogą być szczególnie skuteczne w ekologicznym systemie produkcji ze względu na wyższą odporność na choroby, susze czy brak nawożenia.

Na koniec przedstawicielka Lubelli przedstawiła rekomendacje, jak najlepiej wykorzystać te odmiany:

• Stosować je w ekologicznym systemie produkcji

• Zmodyfikować procesy technologiczne w przetwórstwie pod kątem parametrów tego surowca

• Wykorzystywać ziarno tych odmian na potrzeby produktów pełnoziarnistych

• Promować wyroby poprzez oświadczenia czy znaki, sugerujące wyższą wartość zdrowotną

To dopiero początek

Spotkanie online to pierwsze z szeregu aktywności zaplanowanych w ramach projektu EIT Food Grow. Następne zaplanowane wydarzenia to:

1. Szkoła letnia on-line będzie trwała pięć dni (14-18 września 2020, od poniedziałku do piątku) i jest skierowana do studentów studiów magisterskich i doktoranckich różnych kierunków, zarówno rolniczych i przyrodniczych, jak i humanistycznych, technicznych czy ekonomicznych.Link do zapisów: https://www.eitfoodgrow.eu/pl/szkola-letnia/
2. Warsztaty i laboratorium on-line będą trwały dwa dni i są przeznaczone dla specjalistów z sektora rolno-spożywczego, z regionów RIS we Włoszech, Hiszpanii i Polski, ale także dla studentów Szkoły Letniej. Warsztaty będą obejmowały specjalistyczne seminaria poruszające takie tematy, jak: zboża pradawne, rośliny lecznicze i aromatyczne oraz ich technologiczne i rynkowe perspektywy; monitorowanie czujników oraz cyfrowe wsparcie uprawy roślin; ewolucja modeli biznesowych dla rolnictwa na obszarach wiejskich. Link do zapisów: https://www.eitfoodgrow.eu/pl/warsztaty-i-laboratorium-wspoltworzenia/
3. Konkurs on-line będzie przeznaczony dla osób fizycznych, start-upów i MŚP zlokalizowanych (lub takich, które mają być zlokalizowane) w regionach RIS w Europie, których zadaniem jest zaprezentowanie biznesplanu skupionego na zrównoważonych uprawach, przetwarzaniu i wprowadzaniu do obrotu produktów z pradawnych zbóż oraz roślin leczniczych i aromatycznych. 3 nagrody w wysokości 10 tys. € zostaną wręczone uczestnikom z regionów RIS.

Link do zapisów: https://www.eitfoodgrow.eu/pl/konkurs-on-line/