Nasiennictwo w Polsce

Nie należy mylić nasiennictwa z hodowlą odmian roślin uprawnych, chociaż hodowla jest podstawą dla nasiennictwa: dostarcza materiał genetyczny do dalszego rozmnażania i wytwarzania materiału siewnego.

Przedmiotem zainteresowania nasiennictwa rolniczego są odmiany roślin uprawnych wytwarzane przez firmy hodowlane przekazujące nasienny materiał odmianowy jako superelity lub elity do dalszego rozmnażania.

Produkcja materiału siewnego w Polsce odbywa się w gospodarstwach typowo nasiennych lub na polach nasiennych gospodarstw rolnych i jest oparta na kontraktacji prowadzonej przez przedsiębiorstwa nasienne.

Poletka odmianowe kukurydzy w HR Smolice Sp. z o.o.

Nasiennictwo rolnicze uzupełnia system państwowej kontroli poszczególnych działów produkcji nasiennej: ocena odmian dla hodowli, przestrzeganie rejonizacji odmian, kwalifikacja roślin na polach nasiennych, ocena i kwalifikowanie materiałów siewnych w odpowiednim stopniu odsiewu (w stacjach oceny nasion),

Inspekcja nasienna dla obrotu; materiał siewny jest co pewien czas odnawiany, w przeciwnym razie ulega pogarszaniu (wyradzaniu się odmian); obrót nasionami siewnymi i sadzeniakami ziemniaka, oprócz skupu i sprzedaży, eksportu i importu, obejmuje ich magazynowanie uszlachetniające (dosuszanie, doczyszczanie, analizowanie i ujednolicanie).

Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU w Słupi Wielkiej) realizuje zadania państwa w zakresie badania i rejestracji odmian roślin, porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego oraz ochrony prawnej odmian roślin, a także wspomaga działalność Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa w zakresie oceny i kontroli wykonując badania czystości i tożsamości odmianowej partii materiału siewnego podlegającego ocenie polowej oraz znajdującego się w obrocie. Dzięki działalności rejestrowej COBORU rolnicy mają dostęp do odmian sprawdzonych w polskich warunkach klimatyczno-glebowych, natomiast polscy hodowcy mają możliwość przeprowadzenia badań rejestrowych i wpisania odmian do krajowego rejestru, co jest warunkiem wprowadzenia materiału siewnego danej odmiany do obrotu w Polsce, na obszarze UE a także niezbędne do zgłoszenia odmiany na listę OECD i sprzedaż materiału do państw trzecich.

Natomiast zadania z zakresu nasiennictwa w Polsce realizuje Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) oraz jej oddziały terenowe. Ocena materiału siewnego przez PIORiN polega na sprawdzeniu, czy materiał siewny spełnia wymagania w zakresie jego wytwarzania lub czy materiał siewny odpowiada określonym wymaganiom w zakresie jakości. Ocena Materiału siewnego w zależności od gatunku roślin i kategorii wytwarzanego materiału siewnego, obejmuje:

• ocenę polową polegającą na sprawdzeniu, w wyniku dokonania oceny plantacji nasiennej, czy plantacja nasienna spełnia wymagania w zakresie wytwarzania materiału siewnego;
• ocenę laboratoryjną polegającą na sprawdzeniu jakości lub zdrowotności materiału siewnego;
• ocenę tożsamości i czystości odmianowej polegającą na sprawdzeniu, na każdym etapie wegetacji roślin, czy cechy odmian pozostały niezmienione w procesie rozmnażania, w celu potwierdzenia tożsamości i czystości odmianowej poszczególnych partii materiału siewnego;
• ocenę cech zewnętrznych polegającą na sprawdzeniu, czy cechy zewnętrzne materiału siewnego spełniają wymagania w zakresie jakości.

Firmy nasienne oraz podmioty oferujące materiał siewny skupione są w Polskiej Izbie Nasiennej (PIN), organizacji reprezentującej przemysł nasienny. Misją PIN jest stworzenie najlepszych warunków do rozwoju branży nasiennej w celu zapewnienia rolnikom dostaw wysokiej jakości materiału siewnego najlepszych odmian). Celem działalności Izby jest zwiększenie efektywności produkcji rolnej przez wykorzystanie potencjału biologicznego dzięki zwiększeniu użycia kwalifikowanego materiału siewnego poprzez:

• Tworzenie i rejestrowanie odmian zgodnych z potrzebami rolników, przetwórców i konsumentów
• Dostarczanie rolnikom wysokiej jakości kwalifikowanego materiału siewnego w wystarczającej ilości
• Działania na rzecz rozwoju i unowocześniania hodowli i nasiennictwa oraz podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników
• Współudział w tworzeniu i optymalizacji systemu prawnego wspierającego rozwój nasiennictwa i hodowli
• Promowanie pozytywnego wizerunku i budowanie zaufania dla branży oraz usprawnienie współpracy wewnętrznej i zewnętrznej

PIN ponadto realizuje szereg projektów badawczych, promuje kwalifikowany materiał siewny, prowadzi szkolenia i warsztaty dla członków Izby.

Podmioty, produkujące w Polsce materiał siewny, powołały wspólną spółkę, dbającą o ich prawa. Agencja Nasienna Sp. z o. o. w Lesznie została założona we wrześniu 2003 roku przez 7 polskich spółek hodowli roślin rolniczych. Trzy lata później do grona wspólników Agencji Nasiennej przystąpiło 6 spółek związanych z hodowlą zagraniczną, a w następnych latach kolejne 2 spółki. W listopadzie 2010 roku dołączyło 6 spółek hodowli ziemniaka. Obecnie udziały w Agencji Nasiennej Sp. z o.o. bezpośrednio i pośrednio posiadają 33 firmy hodowlane lub będące własnością hodowców.

Agencja Nasienna jako organizacja hodowców nieustannie rozwija się, przyjmując w swoje struktury kolejnych hodowców roślin rolniczych. Odmiany roślin, do których wyłączne prawo posiadają owi hodowcy, wysiewane są przez polskich rolników. Zadania podejmowane przez Agencję Nasienną mają na celu uporządkowanie rynku nasiennego w Polsce, z korzyścią dla rolników, firm nasiennych i hodowców:

• kontrola przedsiębiorców realizujących zawarte z hodowcami umowy licencyjne na produkcję i obrót kwalifikowanym materiałem siewnym
• zb,ieranie i weryfikacja informacji związanych z korzystaniem z przywileju odstępstwa rolnego,
• zbieranie i kontrola informacji od przetwórców o wykonaniu usług przetworzenia materiału ze zbioru odmian chronionych na materiał rozmnożeniowy,
• realizacja kolektywnego systemu zbierania opłat za odstępstwo rolne,
• wspieranie zgodnego z prawem korzystania z odmian roślin objętych ochroną prawną i zwalczanie przejawów naruszeń wyłącznego prawa do odmian roślin, w szczególności nielegalnego obrotu materiałem siewnym.

Polska od dawna stosuje Systemy Nasienne OECD (dla poszczególnych gatunków), które ujednolicają zasady wytwarzania i jakości materiału siewnego w obrocie międzynarodowym (państwa trzecie).

W 1924 roku, w Szwajcarii została powołana do życia organizacja Międzynarodowy Związek Oceny Nasion (International Seed Testing Association). której siedziba znajduje się w Bassersdorf a Rzeczpospolita Polska jest jednym z 26 krajów założycielskich. Celem ISTA jest opracowywanie jednolitych procedur w zakresie pobierania prób i badania materiału siewnego, które uzgadniane są na szczeblu międzynarodowym, ale również rozpowszechnianie wiedzy z zakresu nasiennictwa przekazywanej na szkoleniach, seminariach i corocznych spotkaniach. Obecnie ISTA skupia laboratoria członkowskie z ponad 70 krajów.

Ustawa o nasiennictwie z dnia 9 listopada 2012 r. stanowi, iż pobieranie prób oraz ocenę laboratoryjną materiału siewnego wykonuje się zgodnie z metodyką ISTA. Obecnie dwa laboratoria urzędowe PIORIN – Laboratorium Oceny Nasion Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Poznaniu i w Warszawie posiadają akredytację ISTA. Akredytacja jest potwierdzeniem najwyższych kompetencji tych laboratoriów w zakresie oceny laboratoryjnej materiału siewnego. Akredytacja ISTA uprawnia do wystawiania międzynarodowych świadectw jakości materiału siewnego – ISTA „orange”, które zezwala na międzynarodowy obrót materiałem siewnym, w tym eksport do państw trzecich.

Produkcja i wytwarzanie materiału siewnego roślin rolniczych w Polsce regulują następujące akty prawne (wymienione najważniejsze):

• Ustawa o Nasiennictwie z 9 listopada 2012 r. wraz z późniejszymi nowelizacjami
•      Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o nasiennictwie
• Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju w sprawie wykazu gatunków roślin, których odmiany podlegają rejestracji oraz których materiał siewny może być wytwarzany, oceniany i kontrolowany z 26 października 2017 r.
• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 31 maja 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie oceny tożsamości i czystości odmianowej materiału siewnego
• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 czerwca 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie terminów składania wniosków o dokonanie oceny polowej materiału siewnego poszczególnych grup roślin lub gatunków roślin rolniczych i warzywnych oraz szczegółowych wymagań w zakresie wytwarzania i jakości materiału siewnego tych roślin
• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 lutego 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu prowadzenia dokumentacji dotyczącej materiału siewnego oraz zakresu i terminów składania informacji dotyczących obrotu materiałem siewnym
• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 stycznia 2019 r. w sprawie szkoleń z zakresu oceny materiału siewnego, wymagań do wykonywania tej oceny oraz nadzoru i kontroli pracy podmiotów dokonujących tej oceny
• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 listopada 2018 r. w sprawie terminów składania wniosków o przyznanie dopłaty z tytułu zużytego do siewu lub sadzenia materiału siewnego kategorii elitarny lub kwalifikowany oraz terminu i sposobu wypłaty tej dopłaty
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 września 2018 r. w sprawie stawek dopłat do 1 ha powierzchni gruntów ornych obsianych lub obsadzonych materiałem siewnym kategorii elitarny lub kwalifikowany za rok 2018
• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 lutego 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wzorów świadectw i informacji dotyczących oceny materiału siewnego
• …i wiele innych