Poplony to ważne narzędzie agrotechniczne, a tak niedoceniane

Niski udział poplonów w strukturze zasiewów, w kraju, jest bardzo niepokojący. A przecież jest to doskonałe, naturalne narzędzie agrotechniczne, które rozwiązuje lub łagodzi szereg problemów:

- wzbogacają glebę w substancję organiczną oraz składniki mineralne. Utrzymanie i poprawa żyzności gleby jest dla każdego rolnika podstawowym warunkiem uzyskania wiernych i wysokiej jakości plonów. W gospodarstwach z dużą ilością inwentarza rolnik radzi sobie z tym problemem za pomocą obornika lub gnojowicy i gnojówki. W gospodarstwach bezinwentarzowych jedyną możliwością utrzymania żyzności gleby są poplony. Wysiewane po zbiorze rośliny głównej wcześnie schodzącej z pola mogą dać 15 do 30 ton masy zielonej będącej znakomitym nawozem,

- zapobiegają stratom azotu z gleby, pozostałego po nawożeniu rośliny przedplonowej, lub azotu z rozkładu resztek pożniwnych,

- zwiększają wartość stanowiska - doświadczenia wykazują, że zboża uprawiane po poplonach dają zwyżkę plonu rzędu 1,5 do 3 q niż uprawiane po sobie. Jest to szczególnie ważne w wielu naszych gospodarstwach, w których udział zbóż w strukturze zasiewów wynosi znacznie więcej niż 70%,

- chronią bioróżnorodność środowiska glebowego,

- poprawiają właściwości fitosanitarne gleby – ograniczają kompensację chorób i szkodników, na przykład znane jest ograniczanie populacji mątwika poprzez niektóre odmiany gorczycy białej i rzodkwi oleistej,

- korzenie roślin poplonowych działają strukturotwórczo, jak głębosz, rozpulchniając gleby ugniecione przejazdami maszyn podczas żniw i wcześniejszych zabiegów agrotechnicznych,

- zapobiegają erozji gleb, wietrznej i wodnej - zwłaszcza gleb lekkich i bardzo lekkich, które stanowią duży udział w Polsce i są ciągle użytkowane rolniczo. Poplony ozime lub ścierniskowe okrywają pola na zimę, co ułatwia akumulację wody z opadów zimowych, które w ostatnich latach są bardzo skąpe i powodują wczesna suszę wiosenną.

- poplony ścierniskowe pozwalają zmniejszyć w sposób naturalny zachwaszczenie pól, a przez to obniżają wydatki na ich zwalczanie chemiczne

Wobec znacznego spadku produkcji zwierzęcej (szczególnie hodowli na ściółce), mniej wnosi się do gleby substancji organicznej w postaci obornika. Powoduje to zubożenie gleb w próchnicę oraz spadek ich żyzności i urodzajności. Namiastką obornika mogą być rośliny siane na zielony nawóz, czyli poplony. Rośliny poplonowe pełną bardzo ważną rolę ochronną i konserwującą. Przede wszystkim chronią glebę przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi: erozją wodną, wietrzną, zlewnością, zaskorupieniem, zachwaszczeniem (pod tym względem najlepsza jest gorczyca). Przemarznięta w okresie zimowym masa roślinna sprzyja tworzeniu gruzełkowatej struktury, dzięki czemu reguluje gospodarkę wodno-powietrzną w glebie, tworzy sieć kanalików ułatwiających podsiąk wody oraz ogranicza jej straty. Udane poplony dostarczają znacznych ilości substancji organicznej, z której tworzona jest próchnica. A w takich latach jak 2018, przy doskwierającej suszy, mogą też być źródłem cennej paszy dla zwierząt.

Przyspieszone dojrzewanie zbóż w tym roku umożliwi wcześniejszy zasiew poplonów ścierniskowych. Uprawiane w poplonach szybko rosnące gatunki niektórych roślin są następnie przyorywane, bądź po pocięciu, mieszane z wierzchnią warstwą gleby broną talerzową, odpowiednim agregatem, a nawet kultywatorem. Zabiegi te można wykonywać zarówno w okresie późnojesiennym, jak też wczesnowiosennym (po 1 marca ze względu na możliwość uzyskania dopłat unijnych). Praktykuje się też pozostawienie przemarzniętych roślin w polu i wysiew nasion buraków cukrowych lub kukurydzy, bez doprawiania gleby, w tzw. mulcz. Taki sposób można polecać, jeśli rośliny w międzyplonie są słabiej wyrośnięte, delikatne, mniej zdrewniałe, np. w wyniku opóźnionego siewu lub późnych wschodów. Nasiona buraka lub kukurydzy powinny być wówczas wysiane siewnikiem z redlicami tarczowymi.

Porównanie różnych gatunków roślin na poplon. Źródło: rolnictwo-utu.pl

Wybór roślin na poplony jest bogaty. Jeśli przedplon (zboże, groch, wczesne ziemniaki) dostatecznie wcześnie zejdzie z pola (do końca lipca), wówczas można zasiać w poplonie rośliny strączkowe lub ich mieszanki ze zbożami. Należy je wysiać jak najwcześniej po zebraniu przedplonu – ostateczny termin siewu do 10 sierpnia. Główną zaletą tych roślin jest silny rozwój systemu korzeniowego, który przerasta głębsze warstwy profilu glebowego, skąd korzenie pobierają składniki mineralne oraz wzbogacają glebę w azot i substancję organiczną. Główną wadą tych roślin jest długi okres wegetacji, duże potrzeby wodne, jak też duży koszt materiału siewnego. Koszt nasion można jednak zmniejszyć poprzez wysiew mieszanek, np. wyki ozimej lub jarej z owsem, peluszki ze słonecznikiem lub owsem, itp. Zwykle jednak w poplonach wysiewane są rośliny niemotylkowe, a wśród nich, najczęściej gorczyca biała, rzadziej facelia. Mogą też być wysiewane zboża, przede wszystkim owies, który jest mniej porażany przez choroby podsuszkowe, niż pszenica i jęczmień. Polecać też można żyto ozime, a najlepiej jare, a ściślej przewódkowe, które może być wysiewane od początku września do końca listopada, jak też wiosną.

 Poplon wielogatunkowy: wyka siewna, nygger, len, gryka, rzepik.

Najczęściej uprawiana u nas w poplonach gorczyca biała powinna być wysiewana, od drugiej dekady sierpnia, nawet do połowy września, w ilości 18-25 kg/ha nasion. Zbyt wczesny siew powoduje, że rośliny tworzą jesienią zdrewniały pęd, często zakwitają, a nawet tworzą łuszczyny. Trudno je wówczas przyorać, dość długo ulegają mineralizacji, następuje przesuszenie gleby i problemy z zasiewem i kiełkowaniem nasion roślin następczych. Późniejszy siew nasion (po 10 sierpnia) powoduje, że wyrośnięte rośliny tworzą bujniejsze ulistnienie, lepiej okrywają (mulczują glebę), łatwiej je rozdrobnić i przyorać, bądź zmieszać z wierzchnią warstwą gleby. Łatwiejszy jest też wysiew roślin następczych: zbóż, w tym kukurydzy, roślin okopowych, warzyw, itp. Niemniej ich wysiew w połowie września można jeszcze tolerować, ale należy się liczyć ze znacznie niższym plonem wyrośniętej jesienią biomasy. Można wówczas polecić mieszankę gorczycy białej z owsem, w proporcji 10 kg nasion gorczycy + 100 kg owsa. Jeśli w następnym roku planowana jest uprawa buraków, należy zaopatrzyć się w mątwikobójcze odmiany gorczycy białej. Większy efekt mątwikobójczy wywiera uprawa rzodkwi oleistej. Należy dodać, że przy uprawie tych roślin w plonie głównym (na nasiona) działanie mątwikobójcze jest większe.

Poplon wielogatunkowy: rzepik, rzodkiew oleista, facelia.

Spośród bogatej oferty roślin do uprawy w poplonach, za najlepsze (wierne w plonowaniu) uważa się: gorczycę białą, rzepak jary, facelię oraz podane w tabeli zboża, ewentualnie ich mieszanki z roślinami strączkowymi.

Podsumowując, do uprawy w poplonie ścierniskowym trzeba wybierać rośliny charakteryzujące się:

• krótkim okresem wegetacji,
• szybkimi wschodami i początkowym wzrostem,
• małymi potrzebami wody do kiełkowania i wschodów,
• małymi wymaganiami glebowymi
• niską ceną nasion.

O powodzeniu uprawy poplonów decyduje w największym stopniu przebieg pogody w okresie kiełkowania i w dalszych okresach wegetacji, a ściślej ilość i rozkład opadów. Uprawa poplonów, zwłaszcza w gospodarstwach bezinwentarzowych, powinna być stosowana, gdyż umożliwia poprawę żyzności i urodzajności gleb, a tym samym wzrost plonów i opłacalności produkcji roślinnej. Należy podkreślić, że korzystny wpływ poplonu w płodozmianie może być zauważalny przez 2-3 letni okres od ich uprawy, a więc podobnie jak wniesienia obornika.

Natychmiast po zbiorze przedplonu należy wykonać orkę na głębokość 12-15 cm lub spulchnić glebę glebogryzarką, a następnie doprawić agregatem z wałem strunowym na głębokość 2-3 cm dla nasion drobnych lub 4-6 cm dla nasion grubych. Bardzo ważnym warunkiem udania się poplonu jest jego nawożenie. Na ściernisko przed wykonaniem orki należy zastosować nawożenie w ilości 40-50 kg P₂O₅ i 60-80 kg K₂O na hektar oraz około 60 kg N - połowę przed siewem a resztę w trakcie wegetacji poplonu. W przypadku siewu roślin motylkowatych - z nawożenia azotem można zrezygnować całkowicie.

Coraz więcej firm oferujących środki do produkcji rolniczej sprzedaje i promuje gotowe mieszanki roślin poplonowych, przygotowane na różne stanowiska. Jeśli samemu jest trudno sporządzić odpowiednią mieszankę, warto skorzystać z pomocy specjalistów.

Tabela z porównaniem przydatności różnych roślin poplonowych, dla różnych warunków siedliska.

Uwaga: w artykule posłużono się terminem „poplon”, który jest popularny w środowisku rolniczym. Poprawnie, zamiast słowa „poplon” powinien być używany termin „międzyplon”, który przyjęto dla określania tego typu upraw.

Opracował: dr inż. Sylwester Lipski