Jak ograniczyć straty azotu?

Amoniak jest dobrze absorbowany przez glebę i wodę i bardzo toksyczny dla organizmów, dlatego ograniczenie jego emisji powinno być kluczowym zadaniem hodowców i rolników zajmujących się produkcją roślinną. Również ze względu na konieczność ograniczenia znaczącego wpływu sektora rolnego na kształtowanie się efektu cieplarnianego w skali globalnej na świecie.

Niedawno został opublikowany Kodeks dobrej praktyki rolniczej w zakresie ograniczania emisji amoniaku. Kodeks został opracowany przez ekspertów z instytutów nadzorowanych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Określa on szereg praktyk rolniczych, mających na celu ograniczenie emisji amoniaku do atmosfery, które są możliwe do zastosowania w polskim rolnictwie. Kodeks obejmuje kwestie niskoemisyjnych technik rozprowadzania i przechowywania nawozów. Dokument zawiera również zalecenia dotyczące racjonalizacji nawożenia azotowego (źródło MRiRW).

Głównym źródłem azotu w glebie jest materia organiczna. W wyniku procesu mineralizacji następuje przetworzenie tego pierwiastka do formy amonowej NH₄⁺ , a następnie w wyniku nitryfikacji z udziałem bakterii powstaje forma azotanowa NO₃^-. Te dwie formy azotu są przyswajalne przez rośliny. Zwiększenie ilości materii organicznej w glebie można uzyskać dzięki wprowadzeniu obornika czy gnojowicy. Jednak szeroko stosowane jest nawożenie mineralne, które w nowoczesnej, przemysłowej produkcji rolnej jest kluczową strategią zapobiegania niedoborom azotu – dostarczania tego pierwiastka w trzech formach: amonowej, azotanowej i amidowej (forma organiczna, która w odpowiednich warunkach musi przejść proces hydrolizy, w wyniku której powstaje forma amonowa).

Z nawozów azotowych najbardziej narażony na ulatnianie amoniaku jest mocznik. Jest to organiczny związek chemiczny zawierający 46% azotu. Azot obecny w nawozie występuje w formie amidowej. Po aplikacji preparatu zawierającego mocznik, w glebie pod wpływem ureazy, forma ta zmienia się w wodorowęglan amonu, który ma tendencje do przekształcania w lotny amoniak. Straty azotu przy niewłaściwym zadaniu preparatu mogą wynieść nawet kilkadziesiąt procent całkowitej ilości tego pierwiastka podanego w nawozie. Dlatego też należy nawóz bezzwłocznie wymieszać z glebą. W ten sposób ograniczamy emisję amoniaku, gdyż jony amonowe wyłapywane będą przez kompleks sorpcyjny lub też będą tworzyły nielotne związki azotu, które po odpowiednich przemianach pobrane zostaną przez rośliny. Na glebach lekkich o niskiej zawartości materii organicznej straty mogą być duże, gdyż ten typ gleb charakteryzuje się małą sorpcją amoniaku. Szybkość rozkładu mocznika uzależniona jest od aktywności mikrobiologicznej gleby, dlatego też warto nawozić w warunkach dobrej wilgotności, po/w trakcie lub przed opadem deszczu i odpowiedniej temperaturze, nie niższej niż 10℃.

Nawozy mocznikowe warto łączyć z inhibitorami ureazy lub nitryfikacji. Inhibitory ureazy ograniczają i spowalniają tempo przemian azotu amidowego w moczniku do wodorotlenku amonowego i amoniaku. Ich zastosowanie wydłuża także okres dostępności azotu dla roślin. Jak najdłuższe utrzymanie azotu w glebie dostarczanego w formie mineralnej od lat jest przedmiotem badań prowadzonych przez niezależne ośrodki naukowe oraz producentów nawozów. Efektywne wykorzystanie tego pierwiastka wymaga innowacyjnych rozwiązań spowalniających jego uwalnianie. Oprócz preparatów opartych o inhibitory ureazy można zastosować te, zawierające inhibitory nitryfikacji. Ograniczają one straty związane z wymywaniem i utlenianiem azotu. W przeciwieństwie do inhibitorów ureazy działają nie tylko na powierzchni, ale i w samej glebie i w porównaniu z nimi działają o wiele dłużej. Blokują działanie bakterii Nitosomonas, przerywając proces nitryfikacji na okres nawet trzech miesięcy. Stabilizują one formę amonową azotu.

W Kodeksie dobrej praktyki rolniczej w zakresie ograniczania emisji amoniaku podane zostały wytyczne dotyczące zarządzania azotem z uwzględnieniem cyklu obiegu tego pierwiastka. Efektywne zarządzanie azotem w gospodarstwie wymaga: uwzględnienia wszystkich źródeł stosowanego azotu, poprawnego przechowywania nawozów naturalnych i mineralnych oraz stosowania ich według praktyk obniżających straty oraz stosowania azotu w dawkach ściśle dostosowanych do potrzeb pokarmowych roślin, stosowania azotu w odpowiednim czasie, odpowiednią techniką, w odpowiedniej dawce oraz w odpowiednim miejscu oraz uwzględnienia wszystkich możliwych strat tego pierwiastka. Zapraszamy do lektury: https://www.gov.pl/web/rolnictwo/kodeks-dobrej-praktyki-rolniczej-w-zakresie-ograniczania-emisji-amoniaku